کتابخانه شهید هاشمی نژاد شهرستان بهشهر

در حال دم دادن دمنوش در یک صبح زیبای پائیزی هستم که چشمم به تقویم می‌خورد. فردا روز بزرگداشت "حافظ" شاعر برجسته‌ی ایرانی است که غزل‌هایش طنین عشق و عرفان را با هم دارند. شعرهایی که به ظاهر رنگ دنیایی دارند و در باطن معنویت را چاشنی خود کرده اند. در گذر زمان هم که تامل می‌کنی کمتر کسی است که حافظ را نشناسد و شعرهایش را نخوانده باشد. همنشین شب‌های یلدا و همدم عاشقان دلربا که با تفالش دلخوشند و همراه همیشگی ادیبانی که شعر ناب را از شعرهایی که فقط رنگ و لعاب دارد و معنا به راهی نمی‌برد،خوب تمیز می‌دهند.

کارشناس بخش فارسی کتابخانه بین‌المللی کودکان مونیخ با اعلام خبر انتشار «فهرست کلاغ سفید ۲۰۲۰» به معرفی آثار ایرانی این فهرست و چگونگی تهیه آن پرداخته است.

صدای محمدرضا شجریان اصالت و تاریخ آواز ایرانی است. نه فقط در موسیقی که در خواندن قرآن و ادعیه نیز گنجینه‌هایی را به میراث گذاشته است. از آن همه آواز در قالب‌های گوناگون، دعای «ربّنا»‌ی او در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران ثبت شد.

اشک امان نمی‌دهد. شیعه بعد از چهل روز حزن و اندوه، اینک در روز اربعین داغ دلش تازه شده است. شعر محتشم را باز می‌خواند:«گویا عزای اشرف اولاد آدم است…» علم‌ها هنوز در کوچه‌ها برپا هستند. پرچم‌های روضه در گوشه و کنار شهر دیده می‌شوند. به یاد روزی که سخت‌ترین روز برای آدم و عالم بود، شیعه آتش می‌گیرد.

رقم خوردن اربعین
کاروان اهل‌بیت (ع) مدتی در دمشق توقف کرد. «سید بن طاووس» در کتاب «اقبال الاعمال»، این مدت را یک‌ماه می‌داند. طی این مدت نیز، افشاگری‌های امام سجاد (ع) علیه یزید و امویان ادامه داشت. یزید پس از مشورت با مروان بن حکم، تصمیم گرفت، برای جلوگیری از افشاگری‌های بیشتر امام سجاد (ع)، کاروان را روانه مدینه کند. یزید، نعمان بن بشیر را مسئول رساندن کاروان اهل‌بیت (ع) به مدینه کرد. درباره زمان خروج کاروان از دمشق و ورود آن به مدینه، اقوال مختلفی وجود دارد.
«شیخ توسی» در صفحه ۷۸۷ کتاب «مصباح المتهجد» می‌نویسد: «فی الیوم العشرین منه [صفر]کان رجوع حرم سیّدنا أبی‌عبدا... الحسین بن علی بن ابی‌طالب (ع)، من الشام إلی مدینة الرسول (ص)؛ در روز بیستم ماه صفر، حرم امام حسین (ع) از شام به مدینه بازگشت.» «شیخ توسی» معتقد است که در همین روز، جابر بن عبدا... انصاری به کربلا رسید و مرقد مطهر امام حسین (ع) را زیارت کرد؛ همان روزی که در فرهنگ شیعه، به نام اربعین شهرت یافته است. بااین‌حال، شهید «قاضی طباطبایی»، در کتاب «تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا (ع)»، با استفاده از اسناد و مدارک روایی، معتقد است که کاروان اهل‌بیت (ع)، پس از خروج از شام، ابتدا به کربلا رفتند و پس از آن راهی مدینه شدند.
«سید بن طاووس» در کتاب شریف «لهوف» نیز، به عبور کاروان از کربلا، در راه بازگشت به مدینه، اشاره کرده است. او می‌نویسد: «راوی می‌گوید: هنگامی‌که خاندان حسین (ع) از شام بازمی‌گشتند، به راهنما گفتند: ما را از راه کربلا ببر. راهنما آن‌ها را آورد و به محل شهادت امام (ع) و یارانش رساند. دیدند جابر بن عبدا... انصاری و جماعتی از بنی‌هاشم نیز به زیارت مرقد مطهر سیدالشهدا (ع) آمده‌اند. پس، همگی به عزاداری پرداختند، به‌طوری‌که نوحه‌هایشان قلب‌ها را جریحه‌دار می‌کرد. تعدادی از زنان آن منطقه نیز به عزاداران پیوستند و عزاداری، مدتی ادامه یافت.»
زیارت تاریخی جابر بن عبدا... انصاری
«عمادالدین طبری آملی»، در کتاب «بشارة المصطفی (ص) لشیعة المرتضی (ع)» روایت زیارت مرقدمطهر امام حسین (ع) توسط جابر بن عبدا... انصاری، صحابی پیامبر اسلام (ص) را در اربعین به نقل از «عطیه عوفی» آورده است و می‌نویسد: «من [عطیه عوفی]با جابربن عبدا... انصاری، به قصد زیارت مرقدمطهر حسین بن علی (ع) بیرون آمدیم.
زمانی که به کربلا رسیدیم، جابر نزدیک ساحل فرات رفت؛ غسل کرد و [همانند افرادی که احرام می‌بندند]یک ردا و یک ازار پوشید. سپس کیسه‌ای را باز کرد که در آن سعد [نوعی عطر]بود و آن را به بدن خود زد و خود را با آن خوشبو کرد. هرقدم که برمی‌داشت، ذکر خدای متعال را می‌گفت؛ تا این‌که به قبر مطهر حضرت نزدیک شد؛ وقتی رسید، گفت: دست مرا روی قبر بگذار. من این کار را انجام دادم؛ او خود را روی قبر انداخت و از هوش رفت. من روی او آب ریختم؛ به هوش آمد.
سه‌مرتبه صدا زد: «یا حسین» و گفت: آیا دوست جواب دوست را نمی‌دهد؟ و خودش پاسخ داد: چگونه جواب دهی، درحالی‌که رگ‌های خونین تو در بالای شانه‌ات نمایان شده و بین بدن و سر مقدس تو جدایی افتاده است؛ شهادت می‌دهم که تو فرزند خاتم پیامبران و فرزند آقای مؤمنان و سلاله هدایت، خامس اصحاب کسا، پسر سرور پاکیزگان و فرزند سرور زنان هستی ... سپس نگاهی به اطراف قبرمطهر حضرت سیدالشهدا (ع) کرد و گفت: سلام بر شما،‌ای ارواحی که در راه حسین (ع) فدا شدید و شهادت می‌دهم که شما، نماز را به‌پا داشتید و زکات را پرداختید، امر به معروف و نهی از منکر کردید، با ملحدان به جهاد برخاستید و خدا را آن‌قدر عبادت کردید تا به مرحله یقین رسیدید.»

عدد چهل جزء اعداد اسرارآمیز است
اربعین امام حسین علیه السلام به عنوان نمادی از تجلی وحدت شیعیان و مردم حق‌طلب و آزادی‌خواه در دنیا مطرح است. در این میان سؤالی برای بسیاری از مردم به وجود می‌آید که اصولاً چرا چهل روز بعد از شهادت حضرت سیدالشهدا علیه السلام این مراسم پرشور برگزار می‌شود؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است در وهله اول شناختی نسبت به عدد چهل داشته باشیم. آن طور که در آموزه‌های دینی آمده است، عدد چهل جزء اعداد اسرارآمیز است. در دوره حیات ما انسان‌ها در دنیا، با بهره‌گیری از معارف دینی در مدت چهل روز، چهل ماه و یا چهل سال می‌توان به دریچه‌های مهمی‌از دانش و معرفت رسید.
نمونه بارز و مشهودی که در آیات قرآن کریم به حکمت عدد چهل به طور سربسته اشاره شده، مربوط به ماجرای حضرت موسی علیه السلام و میقات آن حضرت است. آنجا که خدای متعال می‌فرماید: «وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیلَةً؛ و (به یاد آورید) هنگامى را که با موسى چهل شب وعده گذاردیم.»
و یا در آیه ۱۴۲ سوره مبارکه اعراف از این ماجرا این طور یاد می‌کند که: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَةً؛ و ما با موسى، سى شب وعده گذاشتیم؛ سپس آن را با ده شب (دیگر) تکمیل نمودیم؛ به این ترتیب، میعاد پروردگارش (با او)، چهل شب تمام شد.»
از سوی دیگر یکی از مجازات قوم بنی‌اسرائیل آن بود که سرزمین مقدس به مدت چهل سال برای آن‌ها ممنوع شد و آن‌ها در مدت اجازه ورود به آن را پیدا نکردند: «قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیهِمْ أَرْبَعِینَ سَنَةً یتِیهُونَ فِی الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ؛ خداوند (به موسى) فرمود: «این سرزمین (مقدس) تا چهل سال بر آن‌ها ممنوع است (و به آن نخواهند رسید)؛ پیوسته در زمین (در این بیابان)، سرگردان خواهند بود؛ و درباره (سرنوشت) این جمعیت گنه‌کار، غمگین مباش.» بنابراین طبق آیات قرآن کریم، عدد چهل دارای رمز و راز خاصی است که در معارف دینی و اصول حکمت و عرفان باید این اسرار را جست‌وجو کنیم.
آیا در سایر آموزه‌های دینی اعم از احادیث و روایات درباره حکمت عدد چهل مطلبی عنوان شده است؟
بله. روایت‌های گوناگونی داریم به این عدد اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال در حدیثی درباره آثار و علائم توبه حقیقی می‌خوانیم که رسیدن به حقیقت اخلاص و زهد و انقطاع کامل به اخلاص برای خدا در مدت چهل روز مربوط است: «و من أخلص للَّه أربعین صباحا جرت ینابیع الحکمة من قلبه الى لسانه.» به این معنا که هر کس خود را به مدت چهل شبانه‌روز برای خداوند خالص گرداند، چشمه‌های حکمت از قلب او بر زبانش جاری خواهد شد.
همچنین در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است که فرمودند: «کسی که چهل حدیث از احادیث ما را حفظ کند، خدا او را روز قیامت عالم و فقیه مبعوث کند.» البته دقت کنید که منظور از حفظ حدیث هم به مفهوم از بر کردن آن آمده و هم اینکه تأکید شده که انسان چهل حدیث را بیاموزد، به آن عمل کند، به تدریس آن به دیگران و تفکر در آن مشغول شود و آن را از تحریف محفوظ نگه دارد. چون همین اعمال است که باعث بقای دین و مذهب می‌شود.
یادآوری این نکته هم ضرورت دارد که توجه داشته باشیم اعداد فقط به علت عدد بودن ارزش ویژه‌ای به دست نیاورده‌اند و دلیل نمی‌شود که هر عددی مفهوم و معنای خاصی را به مخاطب انتقال بدهد. بر این اساس دقت شود که اگر عددی مانند عدد چهل که اربعین امام حسین علیه السلام هم به آن اشاره دارد، در معارف و آموزه‌های دینی تکرار شده باید دلیل آن را در جای دیگر جست‌وجو کرد.
امام حسین علیه السلام به خاک کربلا هم اعتبار بخشید
مثالی می‌زنم تا مفهوم مشخص شود. اگر مثلاً عدد هفت در امور دینی ما تکرار شده و در بعضی موارد اعمال دینی بر پایه آن قرار گرفته به این دلیل نیست که حتماً این عدد ارزش و جایگاه خاصی دارد. چنین تلقی را باید رسانه‌ها از میان مردم حذف کنند تا کسی گمان نکند اگر اربعین حضرت سیدالشهدا علیه السلام ارج و مقام والایی دارد، لزوماً عدد چهل هم جایگاه خاصی دارد. بلکه این امام حسین علیه السلام است که حتی به سرزمین کربلا ارزش داده و خاک آن را متبرک کرده است. همان طور که خاک کربلا به خودی خود ارزش خاصی نداشت، اربعین آن حضرت هم بدون وجود مبارک ایشان تبرکی نداشت.
پس باید این رویکرد در میان مردم از بین برود که کار به خرافه گرایی کشیده نشود. بعضی از فرقه‌های مذهبی تلاش کرده‌اند این رویکرد را در بین مردم ترویج دهند درحالی‌که چنین نظری طبق آموزه‌های شیعی صحیح نیست. چون عدد‌هایی که در محاسبات الهی بیان شده‌اند، مخصوص همان مناسبت هستند و ما نمی‌توانیم آن را به سایر دستورالعمل‌ها انطباق بدهیم. به عنوان مثال زمانی که گفته می‌شود هفتاد بار استغفار کنیم نمی‌توان گفت این عدد جلوه و ارزش خاصی در میان سایر اعداد دارد. بلکه رمزی در استغفار است و نمی‌توان آن را با سایر دستورالعمل‌ها و راهکار‌ها انطباق داد.
چهل روز فاصله رسیدن به میقات
درست است؛ اما می‌دانیم که برگزاری مراسم چهلم برای اموات جایگاه خاصی در آموزه‌های دینی دارد. چرا در میان همه روز‌ها برای اموات و شهدا چهلم گرفته می‌شود؟
عدد چهل همان طور که درباره میقات حضرت موسی علیه السلام اشاره شده، در رسیدن انسان به وعده‌گاه و میقات دارای اهمیت است. چراکه آن حضرت هم برای رسیدن به مقام قرب الهی به مدت چهل روز از هر چیزی جز وجود اقدس خدای متعال پرهیز کرد. چنانکه خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «وَ إِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیلَةً؛ و (به یاد آورید) هنگامى را که با موسى چهل شب وعده گذاردیم.» اگر حضرت موسی علیه السلام چهل روز را تمام نمی‌کرد، هرگز به آن مقام نمی‌رسید.
حتی در روایت‌های دینی ما هم نقل‌های بسیاری در مورد تلاش برای پرهیز از گناه و ذکر و عبادت در مدت ۴۰ روز وجود دارد تا در این مدت، چنین صفاتی به صورت ملکه برای انسان تبدیل شوند. همچنین دعا کردن برای ۴۰ مؤمن در نماز شب، کامل شدن عقل انسان در ۴۰ سالگی و حفظ کردن ۴۰ حدیث از جمله رمز‌های عرفانی این عدد محسوب می‌شود. شاید به همین دلیل باشد که ۴۰ روز بعد از مرگ افراد، یک بار برای آن‌ها مراسمی‌گرفته می‌شود.
در این میان می‌دانیم که حضرت سیدالشهدا علیه السلام دارای مقام و مرتبه بسیار والایی است و ارزش و جایگاه مخصوصی برای خداوند دارد. بر اساس عشق و معرفتی که آن حضرت نسبت به حضرت حق ورزیده و شور و شعوری که برای زنده نگه داشتن راه حق و دین اسلام ایجاد کردند، اربعین حسینی دارای ارزش و قرب خاصی در عالم شده است.
اولین اربعین حسینی
در مورد زیارت اربعین تأکید‌های زیادی شده است. اولین بار زیارت حرم مطهر امام حسین علیه السلام در روز اربعین چطور انجام شد؟
در این مورد نقل‌ها و روایت‌های زیادی نوشته شده که بسیاری از آن‌ها تأکید دارند که اولین بار فردی به نام جابر بن عبدالله انصاری همراه همسرش، عطیه عوفی، به توفیق زیارت امام حسین علیه السلام در اربعین آن حضرت نائل شد و توانست مرقد مطهر و تربت آن حضرت را زیارت کند.
البته در بعضی از روایت‌ها هم این طور نوشته شده که در اولین اربعین، کاروان اسیران که در رأس آن‌ها امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب سلام‌الله علی‌ها حضور داشتند، درحالی‌که از سرزمین شام به مدینه برمی‌گشتند، به سرزمین کربلا رسیدند و در روز اربعین امام حسین علیه السلام مرقد مطهر آن حضرت را زیارت کردند. در آنجا جابر بن عبدالله با آن بزرگان هم دیدار داشت.
در هر صورت نکته قابل توجه آن است که برگزاری مراسم اربعین حضرت سیدالشهدا علیه السلام آثار و برکات بسیاری به همراه دارد، از جمله اینکه وجود اربعین حسینی موجب می‌شود که شعور عاشورایی در روز‌های بعد از عاشورا ادامه پیدا می‌کند و در میان مردم زنده نگه داشته می‌شود.
زیارت اربعین، یکی از نشانه‌های شیعه است
با توجه به تأکید و تصریح بسیار بر اهمیت زیارت اربعین، آیا ائمه اطهار علیهم‌السلام نیز به این مهم اهتمام داشته‌اند؟
بله. در روایت‌ها و احادیث بسیاری دیده می‌شود که ائمه اطهار علیهم السلام از هر موقعیت و فرصتی برای زیارت مرقد مطهر حضرت سیدالشهدا علیه السلام بهره می‌بردند و تأکید داشتند که شیعیان و مردم حق‌طلب نیز این فرصت را از دست ندهند.
در عین حال دقت کنید که اهمیت و جایگاه زیارت اربعین به اندازه‌ای است که بر اساس روایت مستند و معتبری که به احتمال بسیار زیاد به امام حسن عسکری علیه السلام منسوب می‌شود، زیارت اربعین به عنوان یکی از نشانه‌های شیعه شناخته شده است. به این معنا که این زیارت به اندازه‌ای دارای شأن و منزلت است که این عمل را به عنوان یکی از نشانه‌های شیعه مطرح کرده‌اند.
آموزه‌های دینی در متن زیارت اربعین
علاوه بر عمل زیارت مرقد مطهر امام حسین علیه السلام در روز اربعین آن حضرت، خواندن متن زیارت اربعین هم مورد تأکید است. در متن این زیارت چه مفاهیم و آموزه‌هایی وجود دارد که شأن آن را این اندازه بالا برده است که به عنوان یکی از نشانه‌های شیعه حقیقی مطرح می‌شود؟
زیارت اربعین به عنوان یک زیارت باارزش، پر مفهوم و والا مطرح است که در منابع بسیار موثق و معتبر عنوان شده است. به عنوان مثال شیخ طوسی زیارت اربعین را در کتاب مصباح المتهجد و نیز در کتاب تهذیب الاحکام از صفوان بن مهران جمال نقل کرده است. با این مضمون که امام جعفر صادق علیه السلام درباره زمان و کیفیت این زیارت شریف فرمودند که زیارت اربعین باید در زمان برآمدن روز خوانده شود. این زیارت به جهاتی شبیه زیارت‌های دیگر است، اما نکات و تعبیر‌های مهمی‌دارد که هدف حضرت سیدالشهدا علیه السلام را از قیام تاریخی او نشان می‌دهد.
در مورد قیام حضرت سیدالشهدا علیه السلام مقتل‌ها و کتاب‌های بسیاری نوشته شده است. درباره زیارت اربعین و جایگاه و منزلت آن، چه کتاب‌های معتبری تألیف شده است؟
درباره زیارت اربعین کتاب‌های بسیار نوشته شده است. چون یکی از دغدغه‌های بسیار مهم علما و صاحب‌نظران در امور دینی و اسلامی‌آن است که ارزش زیارت اربعین را تبیین کرده و مفاهیم آن را به مردم برسانند. در این میان کتاب مفصلی تألیف شده که «تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهدا علیه السلام» نام دارد. این کتاب را شهید محراب، حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی نوشته است.
هدف نویسنده از این کتاب آن بوده که ثابت کند رسیدن اسرای کربلا از شام به این سرزمین در اولین اربعین امام حسین علیه السلام اتفاق دور از ذهنی نیست و این امکان وجود داشته که آن بزرگان در اولین اربعین خود را به مرقد مطهر امام حسین علیه السلام و یاران آن حضرت رسانده باشند. نکته مهم درباره این کتاب، آن است که بدانیم تحقیقات حاشیه‌ای زیادی برای تألیف آن انجام شده است.
اما در بعضی از منابع تاریخی آمده و گفته‌ها و شواهد بعضی از مورخان و اساتید تاریخی نشان می‌دهد که حضور اسیران کربلا در اولین اربعین امام حسین علیه السلام به سرزمین کربلا بعید به نظر می‌رسد.
بله؛ اما دقت داشته باشید که در این کتاب می‌خوانیم که حاج سید محمدعلی قاضی طباطبایی در پاسخ به این ابهام تحقیقاتی را انجام داده و حتی ۱۷ نمونه از مسیر‌هایی که در تاریخ درباره فاصله بین کربلا تا شام آمده است را ثبت کرده است. درباره این مسیر‌ها نقل شده که هر کدام در مدت زمان یک هفته تا دو هفته طی می‌شدند. درنتیجه ممکن است که اسرای کربلا در طول چهل روز از عاشورا تا اربعین این مسیر را رفته و برگشته باشند.

قرائت زیارت اربعین همنوا با حضرت آیت‌الله خامنه‌ایرهبر معظم انقلاب اسلامی‌روز پنجشنبه ۱۷ مهر، ساعت ۱۰ از شبکه یک و شبکه‌های اجتماعی KHAMENEI.IR پخش می‌شود.

دامپزشکی کهن در ایران
در سفرنامه فیثاغورث در مورد زرتشت و آئین او نکته جالبی وجود دارد و آن نکته این است که زرتشت از فن دامپزشکی و درمان حیوانات اطلاع داشته‌است که در کتاب اوستا می‌توان نکات متعددی درباره پرورش حیوانات و روش درمان بیماریهای دام مشاهده کرد. در این کتاب برای اولین بار به طبقه‌بندی حیوانات برمی‌خوریم. مسئولیت پرورش و درمان بیماریهای حیواناتی چون اسب، گاو، گوسفند، شتر، سگ، و پرندگان به عهده دامپزشکان بوده‌است و دامپزشکان بدین جهت دارای مقامی‌ارجمند و با ارزش بوده‌اند.علاوه بر این چون اسب در ارتش ایران باستان نقش بسیار ارزنده و مهمی‌داشته‌است، لذا دامپزشکانی که عهده دار تربیت و پرورش و همچنین درمان بیماریهای آنها بوده‌اند، دارای مقامی‌بسیار والا بوده‌اند. چنانکه رئیس اداره دامپزشکی ارتش در زمان داریوش دارای مقام سپهبدی و فرماندهی دسته سواره نظام بوده‌است. فن دامپزشکی در حدود ۵۰۰ سال بعد از میلاد مسیح در ایران به صورت علمی‌و کلاسیک در آمده‌است.